भारताच्या सांस्कृतिक आणि धार्मिक जीवनात गणेशोत्सवाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. हा उत्सव केवळ धार्मिक विधींचाच नव्हे तर सामाजिक एकोपा, सांस्कृतिक जागृती आणि पर्यावरण संवर्धनाचाही उत्सव आहे. येत्या ७ सप्टेंबरपासून सुरू होणाऱ्या या उत्सवाची आपण सर्वजण आतुरतेने वाट पाहत आहोत. यावर्षी आपण हा उत्सव कसा साजरा करावा, यावर आपण थोडा सविस्तर विचार करूया.
पर्यावरणपूरक गणेशोत्सव:
- शाडूच्या मूर्ती: प्लास्टर ऑफ पॅरीसच्या मूर्तींच्या विसर्जनामुळे होणारे जलप्रदूषण आपण सर्वांनी अनुभवले आहे. या वर्षी आपण शाडूच्या मूर्तींची स्थापना करून निसर्गाचे संवर्धन करू शकतो. या मूर्तींचे विसर्जन आपल्या घराच्या अंगणात किंवा कुंडीत करून आपण एका नवीन रोपाला जीवनदान देऊ शकतो.
- नैसर्गिक सजावट: प्लास्टिक, थर्माकोल आणि इतर अपारंपरिक साहित्यांच्या सजावटीमुळे होणारे प्रदूषण टाळण्यासाठी आपण फुले, पाने, मातीचे दिवे, रंगीबेरंगी कापड आणि इतर नैसर्गिक साहित्यांचा वापर करू शकतो. यामुळे आपला उत्सव निसर्गस्नेही आणि सुंदर दिसेल.
- कमी आवाज: अतिउच्च आवाजाची ध्वनीप्रदूषणामुळे होणारे आरोग्यास हानिकारक परिणाम आपण सर्वांनी अनुभवले आहेत. या वर्षी आपण ध्वनी प्रदूषण टाळून शांतता आणि सौहार्दपूर्ण वातावरण निर्माण करू शकतो.
सामाजिक आणि सांस्कृतिक जाणीव:
- स्वच्छता: गणेशोत्सव म्हणजे केवळ उत्सवच नाही तर स्वच्छतेचेही एक अभियान आहे. आपल्या घराशेजारी आणि सार्वजनिक ठिकाणे स्वच्छ ठेवून आपण स्वच्छतेचे महत्व अधोरेखित करू शकतो. उत्सवानंतरही आपण ही स्वच्छता कायम ठेवण्याचा संकल्प करूया.
- सामाजिक एकोपा: गणेशोत्सव हा सर्वांना एकत्र आणणारा उत्सव आहे. जाती-धर्म, पंथ-संप्रदाय यांच्या पलीकडे जाऊन आपण सामाजिक एकोपा आणि सौहार्द वाढवू शकतो. उत्सवाच्या माध्यमातून आपण सामाजिक भेदभाव दूर करण्याचा प्रयत्न करूया.
- सांस्कृतिक कार्यक्रम: पारंपरिक संगीत, नृत्य, नाट्य, कथाकथन, चित्रकला प्रदर्शन यासारख्या सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन करून आपण आपल्या समृद्ध सांस्कृतिक वारशाचे जतन आणि संवर्धन करू शकतो. या माध्यमातून आपण आपल्या संस्कृतीचा वारसा पुढील पिढीपर्यंत पोहोचवू शकतो.
आध्यात्मिक जाणीव:
- भक्ती आणि प्रार्थना: गणेशोत्सवाचे खरे सौंदर्य हे भक्ती आणि प्रार्थनेत आहे. गणेशाच्या भक्ती आणि प्रार्थनेद्वारे आपण आध्यात्मिक शांती आणि समाधान प्राप्त करू शकतो. आपल्या मनातील इच्छा आणि आकांक्षा गणपतीसमोर मांडून आपण त्याच्या कृपेची अपेक्षा करू शकतो.
- साधेपणा: उत्सवातील दिखाऊपणा आणि खर्च टाळून आपण साधेपणा आणि आध्यात्मिक मूल्यांवर भर देऊ शकतो. उत्सवाचा खरा आनंद हा साधेपणात आहे, हे आपण लक्षात ठेवूया.
या गणेशोत्सवात आपण सर्वजण एकत्र येऊन पर्यावरणपूरक, सामाजिक जाणीव आणि आध्यात्मिक मूल्यांनी परिपूर्ण असा उत्सव साजरा करूया. गणपती बाप्पा मोरया!
- सुदीप पुणेकर
