विनोद आणि विकृती यात फारसा फरक नाही, तो केवळ संयम आणि मर्यादेचा असतो. मर्यादा ओलांडली की विनोद हास्यास्पद राहात नाही, तो लाजिरवाणा ठरतो. याचं ताजं उदाहरण म्हणजे युट्यूबर रणवीर अलाहाबादिया आणि कॉमेडीयन समय रैना यांच्या वादग्रस्त शोमध्ये घडलेलं वर्तन. ‘इंडियाज गॉट लेटन्ट’ या शोमधून हास्याच्या नावाखाली जी घाण सादर करण्यात आली, ती पाहून लोकांच्या संवेदनांचा स्फोट झाला. शेवटी एवढं धगधगतं प्रकरण हाताळायचं कसं, हे न समजल्याने समय रायनाने तातडीने शोचे सर्व एपिसोड डिलीट करण्याचा निर्णय घेतला. पण आता वेळ निघून गेली आहे.
प्रकरण नेमकं काय?
‘इंडियाज गॉट लेटन्ट’ हा युट्यूब शो समय रैना आणि त्याच्या टीमने सुरू केला होता. विनोदाच्या माध्यमातून टॅलेंट शोच्या थीमवर आधारित हा कार्यक्रम प्रेक्षकांसमोर आला. पण हळूहळू हा शो हास्याचा कमी आणि टवाळीचा जास्त झाला. नुकत्याच एका एपिसोडमध्ये युट्यूबर रणवीर अलाहाबादियाने स्टेजवर अश्लील आणि खालच्या पातळीवर जाऊन वक्तव्य केलं. तो एक विनोद म्हणून म्हणत होता, पण तो विनोद नसून विकृती होती. शोमध्ये बसलेल्या लोकांनीही या वक्तव्याला हास्य आणि टाळ्यांनी दाद दिली. पण जेव्हा हा क्लिप व्हायरल झाला, तेव्हा परिस्थिती वेगळी झाली.
लोकांनी सोशल मीडियावर याचा जोरदार विरोध केला. जगभरातील अनेक सेलिब्रिटींनी, सामान्य प्रेक्षकांनी आणि महिला संघटनांनी यावर रोष व्यक्त केला. ‘हा विनोद नाही, विकृती आहे!’ असा सूर उमटला. क्षमायाचना करण्यात आली नाही, उलट यावर काही दिवस मौन पाळण्यात आलं. पण जनक्षोभ वाढत राहिला. शेवटी समय रैनाने स्वतःच्या युट्यूब चॅनेलवरून सर्व एपिसोड काढून टाकले.
गुजरातने दाखवला कठोर निर्णय
यावर आणखी एक मोठा फटका समय रैनाला बसला. गुजरातमध्ये त्याचे अनेक स्टँड-अप कॉमेडी शो होणार होते. पण तिथल्या आयोजकांनी हा संपूर्ण दौरा रद्द करण्याचा निर्णय घेतला. प्रेक्षक, प्रायोजक आणि स्थानिक प्रशासन यांच्याकडून मोठा दबाव आल्यामुळे आयोजकांनी ही पावलं उचलली. केवळ गुजरातच नव्हे, तर देशभरातील अनेक ठिकाणी समयच्या शोला विरोध होण्याची शक्यता आहे. कारण याप्रकरणी जनभावना तीव्र आहेत.
समाजात तीव्र प्रतिक्रिया का उमटल्या?
१. मर्यादांचा भंग – स्टँड-अप कॉमेडी ही एक कला आहे, पण याला काही सामाजिक जबाबदाऱ्या असतात. कुठल्या मुद्द्यावर विनोद करायचा आणि कुठे थांबायचं, याचं भान विनोदकाराला असायला हवं. पण इथे ही मर्यादा पाळली गेली नाही.
- स्त्रियांचा अपमान आणि सोशल मीडिया प्रभाव – सोशल मीडियावर या शोचे क्लिप्स व्हायरल झाल्यानंतर लोकांनी मोठ्या प्रमाणावर आक्षेप नोंदवला. खासकरून महिलांनी यावर प्रखर संताप व्यक्त केला, कारण हे वक्तव्य सरळ-सरळ महिलांचा अवमान करणारे होते.
- अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य की जबाबदारी? – काही लोक म्हणतात, ‘हा विनोद आहे, त्याला इतकं गंभीर का घ्यायचं?’ पण अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य आणि जबाबदारी यामधला तोल राखणंही महत्त्वाचं आहे. अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याच्या नावाखाली कुणालाही काहीही बोलण्याचा परवाना मिळत नाही.
- संपूर्ण समाजाचा दबाव – यावर केवळ काही लोकांनीच नाही, तर संपूर्ण समाजाने आवाज उठवला. कॉमेडीच्या नावाखाली विकृती वाढत असेल, तर त्याला लोकशाहीच्या चौकटीत विरोध करण्याचा हक्क लोकांनी बजावला.
समय रैना आणि भविष्यातील परिणाम
समयने सध्या माघार घेतली असली तरी त्याच्या करिअरवर याचा मोठा परिणाम होण्याची शक्यता आहे. युट्यूब शो डिलीट करून प्रकरण थंड करता येईल का, हे लवकरच स्पष्ट होईल. पण सोशल मीडियावर काही गोष्टी कायमस्वरूपी राहतात. एक चुकीची क्लिप, एक विकृत विधान संपूर्ण करिअर उध्वस्त करू शकतं, हे यावरून स्पष्ट होतं.
‘जमाना बदलला आहे’
कधी काळी स्टँड-अप कॉमेडीमध्ये द्व्यर्थी विनोद, चावट भाषा सहज चालून जात असे. पण आता समाज जाणीवपूर्वक बदलत आहे. प्रेक्षक अधिक जागरूक झाले आहेत. त्यांना दर्जेदार विनोद आवडतो, पण टोकाची टवाळी नाही. ‘मजकूर’ आणि ‘मजाक’ यातला फरक जोपर्यंत कॉमेडीयन समजून घेत नाहीत, तोपर्यंत अशी प्रकरणं पुन्हा पुन्हा समोर येतील.
रणवीर अलाहाबादियाने जी वक्तव्ये केली, ती केवळ एका शोपुरती मर्यादित नाहीत. त्याचा परिणाम मोठा झाला आहे. समय रैनाने हा धडा घेतला का, आणि कॉमेडीच्या नावाखाली विकृती किती दिवस टिकते, हे येणारा काळ ठरवेल. किंवा कदाचित… ‘इंडियाज गॉट लेटन्ट’ हे प्रकरणच ‘इंडियाज लॉस्ट लेटन्ट’ ठरेल!
– सुनील ढेपे , संपादक, धाराशिव लाइव्ह
