धाराशिव जिल्ह्यातील तेरणा शेतकरी सहकारी कारखान्याच्या इतिहासात प्रचंड राजकीय उथलपुथल, सत्तासंघर्ष आणि आर्थिक घोटाळ्यांचे धडे आहेत. या कारखान्याच्या स्थापनेपासूनच त्याला एक महत्त्वाचे स्थान मिळाले होते, कारण हा मराठवाड्यातील पहिला सहकारी साखर कारखाना होता. तथापि, वेळोवेळी कारखान्याच्या व्यवस्थापनातील वाद, भांडणं आणि राजकीय संघर्षामुळे शेतकरी आणि कामगार यांना मोठा फटका बसला आहे.
डॉ. पद्मसिंह पाटील यांचा या कारखान्यावर दीर्घ काळ ताबा होता, परंतु त्यांच्या कुटुंबातील अंतर्गत वादांनी कारखान्याचा कारभार अधिकच गोंधळात आणला. त्यांच्या चुलत भावाच्या, पवनराजे निंबाळकर यांच्या हत्येनंतर धाराशिवच्या राजकारणात एका नव्या संघर्षाची सुरुवात झाली. या दुर्दैवी घटनेने राजकीय परिस्थिती अधिक गुंतागुंतीची केली. पवनराजे यांच्या हत्येने निर्माण झालेला संघर्ष पुढे त्यांच्या आणि पद्मसिंह पाटील यांच्या पुत्रांमध्ये सत्तासंघर्षाचे कारण बनला.
तर दुसरीकडे, तेरणा कारखाना सतत आर्थिक अडचणींनी ग्रस्त होता. सत्ताधारी आणि विरोधक दोघांनीही या कारखान्याचा वापर आपापल्या स्वार्थासाठी केला, ज्यामुळे कारखान्यावर कर्जाचा भार वाढतच गेला. एकेकाळी मराठवाड्यातील सहकारी चळवळीचे प्रतीक असलेला हा कारखाना शेवटी कर्जाच्या डोंगराखाली दडपून गेला आणि बंद पडला.
मात्र, आता या कारखान्याला पुन्हा एकदा चालू करण्याचा प्रयत्न राज्याचे आरोग्यमंत्री प्रा. तानाजी सावंत करत आहेत. त्यांनी कारखान्याला भाडेतत्त्वावर चालवण्यास घेतले आहे आणि पहिला गळीत हंगाम देखील यशस्वी केला आहे. परंतु याचवेळी ओमराजे निंबाळकर आणि राणा जगजितसिंह पाटील या दोन प्रमुख नेत्यांवर टीकाही करण्यात आली आहे. सावंत यांनी केलेली टीका एक गोष्ट स्पष्टपणे दर्शवते – सत्ताधारी नेते आणि त्यांची राजकीय भांडणं शेतकऱ्यांच्या जीवनावर किती गंभीर परिणाम करू शकतात.
तेरणा कारखान्याच्या इतिहासाने आपण एक महत्त्वाचा धडा शिकला पाहिजे. राजकीय वादविवाद आणि घरगुती संघर्षांनी सहकारी चळवळ किती नष्ट होऊ शकते, हे या उदाहरणातून समजते. शेतकरी आणि कामगार हे कारखान्याचे खरे मालक आहेत, मात्र त्यांच्या हाती प्रत्यक्ष नियंत्रण नसल्यामुळे त्यांना कर्जबाजारीपणाचा आणि आर्थिक अडचणींचा सामना करावा लागतो. राजकारण आणि सत्तेच्या खेळात नेते स्वतःची सत्ता आणि संपत्ती वाढवण्यासाठी कारखान्यांचा वापर करतात, आणि त्यामुळे सामान्य शेतकरी, कामगार यांच्या कष्टाचे फळ मिळण्याऐवजी त्यांचे जीवन अधिकच कठीण होते.
तात्पर्य असे की, तेरणा कारखाना केवळ एक साखर कारखाना नाही, तर मराठवाड्यातील सहकारी चळवळीच्या यशाचे आणि अपयशाचे प्रतीक आहे. राजकीय भांडणांपेक्षा शेतकरी आणि कामगारांच्या हितासाठी आणि सहकाराच्या मूळ तत्वांनुसार हा कारखाना चालवला पाहिजे.
– सुनील ढेपे, संपादक, धाराशिव लाइव्ह
