लोकसभा किंवा विधानसभा निवडणुकांच्या दरम्यान सर्वाधिक चर्चेत असलेला मुद्दा म्हणजे ‘एक्झिट पोल’ किंवा निवडणूक अंदाज. प्रेक्षकांच्या आणि मतदारांच्या मनात या अंदाजांबद्दल उत्सुकता असते कारण त्यांना निवडणुकीचा कल कसा आहे, हे जाणून घेण्याची इच्छा असते. तथापि, अनेकदा या अंदाजांमधील आकडेवारी आणि प्रत्यक्ष निकालांमध्ये मोठा फरक दिसून येतो. या पार्श्वभूमीवर, ‘एक्झिट पोल’ किती खरे आणि किती खोटे असतात, हा प्रश्न नेहमीच उभा राहतो.
२०२४ लोकसभा निवडणूक आणि एक्झिट पोल
२०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीच्या वेळी सर्व हिंदी आणि मराठी चॅनल्सनी भाजपला ४०० पेक्षा जास्त जागा मिळणार असल्याचा एकमताने अंदाज वर्तवला होता. हा अंदाज भाजप आणि त्यांच्या समर्थकांसाठी अत्यंत आशादायक होता. मात्र, जेव्हा प्रत्यक्ष मतमोजणी झाली, तेव्हा या अंदाजांची फसगत झाली. भाजपला अपेक्षेपेक्षा कमी म्हणजेच २४० जागा मिळाल्या. या घटनेने निवडणूक अंदाजांवर आणि त्यांचा आधार घेणाऱ्या चॅनल्सच्या विश्वसनीयतेवर मोठा प्रश्नचिन्ह उभा केले.
महाराष्ट्र विधानसभा निवडणूक २०२४: अनिश्चितता आणि एक्झिट पोल
नोव्हेंबर २०२४ मध्ये होणाऱ्या महाराष्ट्र विधानसभा निवडणुकीच्या पार्श्वभूमीवरही अशीच परिस्थिती उद्भवण्याची शक्यता आहे. महाराष्ट्रातील राजकीय वातावरण अत्यंत गुंतागुंतीचे आणि अस्थिर आहे. शिवसेना दोन गटांमध्ये विभागली गेली आहे – एक गट मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांच्या नेतृत्वाखाली, तर दुसरा गट उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखाली आहे. राष्ट्रवादी काँग्रेस पार्टीही शरद पवार आणि अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखाली दोन गटांमध्ये विभागली गेली आहे.
लोकसभा निवडणुकीत भाजप, शिवसेना (शिंदे गट) आणि राष्ट्रवादी (अजित पवार गट) यांनी एकत्र येऊन महायुती स्थापन केली होती. याचवेळी काँग्रेस, शिवसेना (उद्धव ठाकरे गट) आणि राष्ट्रवादी (शरद पवार गट) यांनी महाविकास आघाडी म्हणून एकत्र लढले होते. लोकसभा निवडणुकीत महायुतीला फक्त १७ जागा मिळाल्या, तर महाविकास आघाडीला ३१ जागा मिळाल्या. या निकालामुळे महाविकास आघाडीचा आत्मविश्वास वाढला आहे आणि त्यांनी आगामी विधानसभा निवडणुकीसाठी जोरदार तयारी सुरू केली आहे.
एक्झिट पोलची विश्वसनीयता: महाराष्ट्राच्या संदर्भात
एक्झिट पोलचे अंदाज हे मुख्यतः मतदारांच्या नमुन्यांवर आधारित असतात, ज्यामध्ये विविध मतदारसंघांमधील निवडलेल्या मतदारांशी संवाद साधला जातो. मात्र, महाराष्ट्रातील सध्याच्या राजकीय परिस्थितीमुळे या अंदाजांची विश्वसनीयता कमी वाटते. शिवसेना, राष्ट्रवादी, काँग्रेस आणि इतर पक्षांमधील गटबाजीमुळे आणि त्यातील अस्थिरतेमुळे निवडणुकीचे अंतिम परिणाम अंदाज लावणे कठीण झाले आहे.
तसेच, महाराष्ट्र विधानसभा निवडणुकीत अजूनही अनेक प्रश्न अनुत्तरित आहेत. महायुती आणि महाविकास आघाडी यांच्यातील संबंध कितपत टिकतील, हे अद्याप स्पष्ट नाही. मनसे स्वतंत्र लढणार आहे, वंचित बहुजन आघाडी तिसरी आघाडी उभी करण्याच्या तयारीत आहे, तर अपक्ष उमेदवार आणि बंडखोर नेत्यांची संख्या वाढण्याची शक्यता आहे. या सगळ्या अस्थिर घटकांमुळे एक्झिट पोल किती विश्वासार्ह असतील, हा प्रश्न महत्त्वाचा ठरतो.
एक्झिट पोल आणि मतदारांचा दृष्टिकोन
एक्झिट पोल हे फक्त अंदाज असतात, ते प्रत्यक्ष निकालांचे प्रतिबिंब असतीलच असे नाही. मतदानानंतरच्या या अंदाजांवर आधारित मतदारांनी किंवा समर्थकांनी आपल्या अपेक्षा ठेवल्या, तर निराशा होण्याची शक्यता अधिक असते. लोकसभेतील अनुभवाने हे शिकवले आहे की एक्झिट पोल हे अनेकदा चुकू शकतात, विशेषतः जेव्हा राजकीय परिस्थिती जटिल असते.
असेच काहीसे महाराष्ट्राच्या विधानसभेच्या निवडणुकीतही घडू शकते. मतदारांनी आणि नागरिकांनी एक्झिट पोलच्या आकडेवारीवर अवलंबून न राहता प्रत्यक्ष निकालांची वाट पाहावी आणि त्यानंतरच निष्कर्ष काढावे. कारण एक्झिट पोलमध्ये व्यक्त केलेला अंदाज हा केवळ एका मर्यादित प्रमाणावर आधारित असतो, जो संपूर्ण परिस्थितीचे सुस्पष्ट चित्रण करू शकत नाही.
निष्कर्ष
एक्झिट पोल हे निवडणुकीच्या दरम्यान चर्चेचा विषय असतात, परंतु त्यांच्यावर अवलंबून राहणे धोकादायक ठरू शकते. महाराष्ट्रातील राजकीय अस्थिरतेमुळे या निवडणुकीचे परिणाम निश्चितपणे सांगणे अवघड आहे. म्हणून, मतदारांनी संयमाने मतदानाच्या निकालांची वाट पाहावी आणि तर्कावर आधारित निर्णय घ्यावा. एक्झिट पोल हा निवडणुकीचा एक भाग आहे, परंतु तो अंतिम सत्य नाही, हे लक्षात ठेवावे.
– सुनील ढेपे, संपादक, धाराशिव लाइव्ह
